حدیث هایی در مورد دانش

ارزش دانشمند ودانش

 

• علی (ع) درباره ی ارزش علم و تفاوت افراد عالم و غیر عالم فرموده است : کاش میدانستم کسیکه از علم بی نصیب مانده چه چیز بدست آورده است. و آنکس که از علم بهره مند شده چه چیز بدست نیاورده است.

منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص289، کلمه ی 299

 

• علی (ع)فرموده است :در علم و ادب بکوشید چه آنکه عالم ، عزیز و گرانقدر است ، اگر چه خاندان بزرگی منتسب نباشد ، اگر چه فقیر بی بضاعت باشد ، و اگرچه جوان باشد.منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص 332،کلمه ی 814

   

  • رسول اکرم (ص) فرمود : اطاعت از فرمان الهی و پرستش ذات اقدس او بر اثر علم است ، خیر دنیا و آخرت در پرتو علم بدست می آید ، و شرّ دنیا و آخرت از جهل و نادانی دامنگیر انسان میشود.

  منبع : بحار ،جلد1،ص64

   

  • علی (ع)فرموده است :شایسته ی مرد عاقل آنست که نظر صائب خردمند را بر اندیشه خود بیفزاید و دانش خویش را بعلم دانشمندان پیوند دهد.

  منبع : غررالحکم ،ص384

   

  • علی (ع)فرموده است :به هر نسبت که دانش آدمی زیادتر میشود توجه خود را بنفس خویش افزون میکند و برای نیل بسعادت و صلاح سعی و کوشش خود را بکار میاندازد.

  منبع : مستدرک 2،ص310

   

  • علی (ع) در ضمن وصایای خود به حضرت حسین (ع) فرموده : خوشبخت و رستگار کسی است که علم وعملش ،دوستی و دشمنیش ،گرفتن و رها کردنش ، سخن گفتن و سکوتش ،رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضای الهی استوار باشد و بر خلاف امر پروردگار قدمی برندارد.

  منبع : تحف العقول ،ص91

  علم و عمل

  • رسول اکرم (ص) فرمود : ای اباذر ، در قیامت بدترین مردم نزد پروردگار عالمی است که در جهان از دانش خود عملاً استفاده نکرده و از آن پیروی ننموده است . و در حدیث دیگر فرمود:

  منبع : لئالی اللخبار ص192

  • شدیدترین عذاب در قیامت برای عالمی است که بعلمش عمل ننموده و دانشش، او را بهره مند نکرده است.

  منبع : مجموعه ی ورّام جلد 1 ص220

  عقل و علم

  • علی (ع) فرموده است : عقل که غریزه ی اختصاصی انسان و از سرمایه های طبیعی بشر است با علم آموزی و تجربه اندوزی افزایش می یابد.

  منبع : غررالحکم ،ص67

  • و نیز فرموده است : که تحصیل علم و دانش مایه ی تقویت و تأیید عقل آدمی است.

  منبع : مستدرک 2،ص287

   

  •  امام صادق (ع) فرموده است : مطالعه ی بسیار و پی گیر در مسائل علمی ، باعث شگفتی عقل و تقویت نیروی فکر و فهم است.

  منبع : بحارز 1،ص52

   

  • علی (ع) فرموده است : هر آن علمی که مورد تأیید و امضاء عقل نباشد گمراهی و ضلالت است.

  منبع : غررالحکم ،ص546

  • علی (ع) فرموده است : چه بسا مردم عالمی که عملشان باعث قتل و نابودی آنان شد.

  منبع : فهرست غرر،ص269

  • علی (ع) فرموده است : علمی که با آنان هدایت خود را فاسد و تباه سازی بدترین علم است.

  منبع : غررالحکم ،ص444

  غرور علم

  • علی (ع) فرموده است : شایسته است انسان عاقل ، خویشتن را از مستی ثروت ، از مستی علم ودانش ، از مستی تمجید و تملّق ، از مستی جوانی مصون نگاه دارد . زیرا هر یک از این مستی ها مسموم و پلیدی دارد که عقل را زائل می کند و آدمی را خفیف و بی شخصیّت مینماید.

  منبع : غررالحکم،ص862

  تجربه و علم

  • علی (ع) فرموده است : هر کس از وقایع گذشتگان عبرت بگیرد بینا میشود ، کسی که بصیرت و بینائی پیدا کرد می فهمد ، و آنکس گه فهمید عالم میشود.

  منبع : سفینه ((عبر))ص146

  • علی (ع) فرموده است : تجربه های زندگی ، دانش مفید و ثمر بخشی است.

  منبع : غررالحکم، ص35

  • و نیز فرموده است : تجربیّات ، به مردم دانش تازه می آموزد.

  منبع : بحار 1،ص43

   

  • امام صادق (ع) فرموده است : انسان عاقل از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود یعنی انسان عاقل همواره تجربیّات خود را بخاطر میسپارد و عملاً به کار می بندد و اگر یک بار اشتباه کرد دوبار آنرا تکرار نمی کند.

  منبع : تحف القول ،ص96

  تعلیم و تعلّم

  • رسول اکرم (ص) مشاهده کرد که در مسجد، دو مجلس تشکیل شده است ، یکی مجلس علم که در آن از معارف اسلامی بحث میشود و دیگری مجلس دعا که در آن خدا را میخوانند. رسول اکرم فرمود : این هر دو مجلس خوب و مورد علاقه ی من است . آن گروه دعا میکنند و این گروه درس میخوانند و درس میگویند ، ولی گروه علمی برتر و بالاتر از گروه دعا هستند و من از طرف پروردگار برای تعلیم مردم ، مبعوث شده ام. سپس رسول اکرم (ص) به گروه معلّمین و محصّلین پیوست و با آنان در مجلس علم نشست.

  منبع : بحار ،جلد1،ص64

   

  • علی (ع) فرموده است : ای گروه جوانان، شرف انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب آموزی و تربیت محافظت نمائید و سرمایه ی گرانبها ی دین خویشتن را با نیروی علم و دانش از دستبرد ناپاکان و خطرات گوناگون بر کنار نگاه دارید.

  منبع : تاریخ یعقوبی ،ص152

   

  • امام باقر (ع) از رسول اکرم (ص) حدیث کرده است که فرموده : صبح کن و روزت را بگذران که یا عالم باشی یا علم آموز ، بپرهیز از اینکه عمرت در لذائذ غفلت زا و کامجوئیهای زیانبخش سپری گردد.

  منبع : مشکوةالانوار ،ص133

  • علی (ع) فرموده است : سزاوار است انسان عاقل رأی خردمندان را به رأی خود بیفزاید و دانش علماء را بر دانش خویش اضافه نماید.

  منبع : غررالحکم ،ص384

  •  علی (ع) فرموده است : کسیکه در آموخته های خود بسیار بیندیشد دانش خود را استوار ساخته و بفهم مطالبی که نمی فهمد نائل میگردد.

  منبع : فهرست غرر، ص 316

   

  •  امام صادق (ع) فرموده است : دوست ندارم جوانی از شما را ببینم مگر آنکه صبح کند و رفت و آمدش در یکی از این دو حالت باشد : یا عالم یا محصّل . کسی که چنین نباشد در انجام وظیفه کوتاهی کرده وخودداری از اداءِ وظیفه ، تضییع حق انسانیت است و چنین تضییعی گناه است و جایگاه گناهکار در آتش خواهد بود.

  منبع : بحار ، جلد 1، ص55

   

  •  رسول اکرم مشاهده کرد که گسترش فتوحات مسلمین و توسعه ی امور نظامی حکم میکند که بعضی از اصحابش با سلاح های جدید آشنا شوند و طرز استفاده از آنها را بیاموزند ، بهمین جهت دو نفر از اصحاب خود را به ((جرش)) که یکی از روستاهای یمن بود فرستاد تا از آنجا وسائل یادگیری و تعلّم خود را فراهم آورند.

  منبع : الاسشلام و الحضار العربیه ، ص103

  طالبان علم

  • امام صادق (ع) فرموده است : طالبان علم، سه گروه اند و تو آنان را به ذات و صفاتشان بشناس : گروهی برای کارهای جاهلانه و بحث های خصومت آمیز درس می خوانند . گروهی برای گردن فرازی و فریبکاری تحصیل می کنند ، و گروه سوّم ، علم را برای فهمیدن و تعقّل کردن فرا میگیرند.

  گروه اول با سخنان خود مردم را می آزارند و در بحث های علمی مجادله و لجاجت میکنند ، اینان درس میخوانند تا در مجلس عمومی با حضور مردم سخن علمی بگویند ، معلومات خود را به رخ این و آن بکشند و با نیروی دانش دیگران را شکست دهند و برتری خود را اثبات نمایند.

  گروه دوم وقتی بااقران و امثال خود مواجه می شوند ، تکبّر می کنند و بر اثر غرور علمی ،آنان را با دیده ی تحقیر می نگرند و موقعیکه با ثروتمندان پست تر از خود بر خورد مینمایند به مکر و فریب دست می زنند و تملّق می گویند تا توجه آنان را به خود جلب کنند و از ثروتشان بهره مند کردند.

  واضح است که تنها گروه سوّم در تحصیل علم ، هدف صحیح و منزّه دارند و ممکن است در پرتو دانش خود به کمال انسانی نائل گردند، ولی گروه اوّل و دوّم گرچه درس می خوانند و از پی تحصیل علم می روند امّا اخلاق بد و رفتار ناپسندشان سدّ راه سعادت آنها است و نمی توانند از معلومات خویش به شایستگی استفاده نمایند.

  منبع : کافی ،جلد1،ص49

  • علی (ع) فرموده است : تملّق گفتن و حسد بردن از خلقیات مردم با ایمان نیست مگر در راه فرا گرفتن علم و دانش.

  منبع : تحف العقول ص207

  پرسش و علم

  • حضرت رضا (ع) فرمود : علم گنجینه های کمال است و کلیدهای آن گنجینه ها پرسش کردن است.

  سواد آموزی

  • آنکس که ساعتی به ذلّت علم آموزی تن ندهد در همه ی عمر گرفتار ذلّت و خواری جهل خواهد بود.

  منبع : بحار جلد 17 ص46

  •  علی (ع) فرموده است : کسیکه چیزی را نمی داند حیا نکند از اینکه آن را بیاموزد.

  منبع : بحار، جلد 1 ،ص57

  • علی (ع) فرموده است : البته هیچ کس حیا نکند از اینکه اگر چیزی را نمیداند یاد بگیرد.

  منبع : نهج البلاغه فیض ص 1113

  • علی (ع) فرموده است : هیچ کس حیا نکند وقتی از او بپرسند  چیزی را که نمیداند صریحاً بگوید نمیدانم. اولیاء اسلام در مواردی بسیاری مردم را از حیاء احمقانه و حجالت کشیدن های بی مورد بر حذر داشته اند.

  منبع : : نهج البلاغه فیض ص 1113

  مهار علم

  • حضرت امام حسن مجتبی (ع) روزی فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت کرد و به آنان فرمود : همه ی شما کودکان اجتماع امروز هستید و امید می رود که بزرگان اجتماع فردا باشید ،دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید و هر کدام که حافظه ی قوی ندارید و نمی توانید در مجلس درس مطالب استاد را ضبط کنید آنها را بنویسید و نوشته ها را در منزل نگهداری نمائید تا در موقع لزوم مراجعه کنید.

  منبع : بحار جلد 1 ص 110

  اجتماع و تحصیل علم

  •  علی (ع) فرموده است : در خردسالی علم بیاموزید تا در بزرگسالی به برتری و سیادت نائل آئید.

  منبع : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 98 ، ص 267

  • و نیز فرموده است : کسیکه در کوچکی تحصیل علم نکند در بزرگی تقدّم اجتمکاعی نخواهد داشت .

  منبع : غررالحکم ، ص 697

  • علی (ع) فرموده است : علم و دانش بیش از مقداری است که قابل احاطه باشد و یک فرد نمی تواند بر همه ی آنها واقف گردد پس از هر علمی بهتر و شایسته ترش را فرا گیرید.

  منبع : فهرست غررالحکم، ص 265

  •  و نیز فرموده است : بهترین مطالبی که شایسته است جوانان یاد گیرند چیز هایی است که در بزرگسالی مورد نیاز باشد و بتوانند در زندگی اجتماعی از آموخته های دوران نو جوانی خود استفاده نمایند.

  منبع : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 817

   

  • امام صادق (ع) فرموده است : کسیکه تحصیل علم می کند برای آنکه به مردان عالم فخر فروشی نماید ، یا به جنگ بی سوادان برود و آنان را شکست دهد ، یا آنکه به وسیله ی علم ، مردم را به خود متوجه کند و بگوید من رئیس شما هستم ، جایگاه چنین انسانی از آتش خواهد بود.

  منبع : مستدرک ،جلد 2 ،ص322

  تغذیه جان

  • علی (ع) میفرمود : چرا مردم موقع غذا خوردن در شب چراغ روشن میکنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می خورند ولی در تغذیه ی روانی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله ی علم روشن کنند تا از غذای آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند.

  منبع : سفینه (طعم) ص84

  رشد علمی

  • از حضرت امام سجّاد (ع) درباره ی توحید سؤال شد در جواب فرمود : خدا میدانست که در آخر زمان افراد عالم و مردان دقیق و کنجکاو خواهند آمد . خداوند ((قُل هوَ الله اَحَدٌ )) و چند آیه از سوره ی حدید را تا ((وَ هُوَ علیمٌ بِذاتِ الصُّدور )) نازل فرمود.

  جمله ی ((وَ ما یَنزِلُ مِنَ السَّماءِ و ما یَعرُجُ فیها)) از سوره ی حدید و جزءِ آیات پیش از ((علیمٌ بِذاتِ الصُّدور)) است که در حدیث حضرت علی بن الحسین (ع) آمده است . اینکه امام سجّاد (ع) در فهم این آیه ، به عمق دانش مردمی در آخر زمان اشاره می کند شاید ناظر به مطلبی باشد که دنیای امروز بدان متوجه شده است .

  منبع : تفسیر برهان ، ص 1228

   

  • علی (ع) مرد با ایمانی را مخاطب ساخت و فرمود : علم و ادب ارزش وجود تو است . در تحصیل علم کوشش نما ، چه به هر مقداری که بر دانش و ادبت افزوده شود قدر و قیمتت افزایش می یابد.

  منبع : مشکوة الانوار ، ص 135

  -----------------------------------------------------------------------------------------------------------

  کلیه ی احادیث پایین از کتاب اصول کافی جلد 1 برداشته شده است.

  باب فرض علم و وجوب طلب و تشویق بدان

  • رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند : طلب دانش بر هر مسلمانی فرض است . هلا به راستی خدا دانش جویان را دوست دارد.

  منبع : ص 83

  • امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند : طلب دانش فریضه است.

  منبع : ص 83

  • از امام موسی کاظم (علیه السّلام) سوال شد که : رواست برای مردم ترک پرسش از آنچه بدان نیاز دارند؟ فرمودند : نه.

  منبع : ص 83

  باب توصیف و شرح علم، فضیلت علم و عالم

  • امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند : وقتی خدا خیر بنده ای را خواهد او را خوب دین فهم کند.

  منبع : ص 89

  • امام محمّد باقر (علیه السّلام) فرموده اند : نهایت کمال ، خوب فهمیدن دین است و شکیبایی بر ناگواریها و اندازه گیری در معاش و زندگی.

  منبع : ص 91

  • امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند : علما امانت دارانند و مردم متقی دژهای مذهبند و اوصیا ساداتند و سروران مذهب.

  منبع : ص 91

  • رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند : در زندگانی خیری نیست مگر برای دو مرد : دانشمندی که فرمانش برند و گوش به فرمانی که وظیفه خود را حفظ کند.

  منبع : ص 91

  • امام محمّد باقر (علیه السّلام) فرموده اند : عالمی که از علمش بهره مند شود بهتر از هفتاد هزار عابد است.

  منبع : ص 91

  • معاویة  بن عمار گوید : به امام صادق (علیه السّلام) گفتم : مردی است بسیار روایت از شما نقل کند و در میان مردم منتشر سازد و در دل آنها پابرجا کند و هم در دل شیعیان شما، و بسا یک شیعه عابد باشد که این قدر روایت ندارد ، کدام فاضل ترند؟ فرمودند : مرد پر روایتی که وسیله ی تثبیت عقیده ی شیعیان ما باشد بهتر از هزار عابد است.

  منبع : ص 93

  باب ثواب عالم و متعلم

  • رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند : هر که راهی رود که در آن دانشی جوید ، خدا او را به راه بهشت برد و به راستی فرشته ها برای طالب علم پرهای خو را فرو نهند به نشانه ی رضایت از او و این محقق است که برای طالب علم هر که در آسمان و زمین است آمرزش خواهد تا برسد به ماهیان دریا، فضیلت عالم بر عابد چون فضیلت ماه است بر ستارگان در شب چهارده و به راستی علما وارث پیغمبرانند زیرا پیامبران دینار و درهمی به ارث نگذاشتند ولی ارث آنها علم بود و هر که از آن بر گرفت بهره ی فراوانی برده.

  منبع : ص 97

  • امام محمّد باقر (علیه السّلام) فرموده اند : آنکه از شما علم می آموزد ثواب متعلم دارد و بیشتر از او ، علم را از حاملان آن یاد بگیرید و به برادران خود بیاموزید چنانچه علما به شما آموختند.

  منبع : ص 97

  • ابو بصیر گوید: شنیدم امام صادق (علیه السّلام) می فرمودند : هر که کار خیری یاد بدهد مانند ثواب کسی که بدان عمل کند می برد، گفتم : اگر او هم به دیگری یاد دهد به معلم اول ثواب عمل آن رسد؟ فرمودند : این ثواب برای او جاری است اگر به همه ی مردم یاد بدهد، گفتم : اگر معلم بمیرد؟ فرمودند : اگرچه بمیرد.

  منبع : 97

  • امام محمّد باقر (علیه السّلام) فرموده اند : هر کس بابی از هدایت تعلیم دهد مانند ثواب کسانی که بدان عمل کنند اجر دارد و از ثواب آنها هم چیزی کاسته نشود و هرکه یک باب از گمراهی تعلیم دهد مانند گناه کسانی که بدان عمل کنند ببرد و از گناه آنها هم کاسته نشود.

  منبع : ص 99

  • امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند : هر که دانش آموزد و به کار بندد و آن را برای خدای تعالی تعلیم دهد در ملکوت آسمانها بزرگش خوانند و گویند برای خدا یاد گرفت ، برای خدا عمل کرد، برای خدا تعلیم داد.

  منبع : ص 99

  باب صفت علما

  • امام رضا (علیه السّلام) فرموده اند : از نشانه های فقه و فهم ، بردباری و خموشی است.

  منبع : ص 103

  • حضرت علی (علیه السّلام) فرموده اند : سفاهت و فریب در دل عالم نیست.

  منبع : 103

  • حضرت علی (علیه السّلام) فرموده اند : ای طالب علم ، به راستی عالم سه نشانه دارد : علم و حلم(صبر) و خموشی . عالم نما هم سه علامت دارد : نسبت به بالا دست نافرمان است و به زیردست ستم کند به وسیله غلبه بر او و پشتیبانی از ستمکاران نماید.

  منبع :ص 105

  ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

  توجه : کلیه ی این مطالب از کتاب اصول کافی جلد 4 برداشته شده است.

  تفکر و اندیشه

  • امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند : بهترین عبادت ادامه ی تفکر است درباره ی خدا و نیروی او

  منبع : ص 175

  • معمر بن خلاد گوید : از امام رضا (علیه السّلام) شنیدم می فرمودند : عبادت به نماز و روزه ی بسیار نیست ، همانا عبادت به تفکر در کار خدا عزوجل است.

  منبع : ص 177

  • امیرالمومنین (علیه السّلام) فرموده اند : اندیشه و فکر دعوت می کند به نیکویی کردن و عمل به آن

  منبع : ص 177

   ----------------------------------------------------------------------------------------------------

  • آنان که خدا را ایستاده و نشسته و خوابیده یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند که پروردگار! این ( جهان) را بیهوده نیافریده ای، پاکی برای توست، پس ما را از عذاب آتش نگاه دار.

  منبع:سوره ی آل عمران-191

  • حضرت امام حسن عسگری (علیه السّلام) فرموده اند: معیار بندگی و عبادت، بسیاری روزه و نماز یعنی صوم و صلاة نیست بلکه عبادت، بسیاری تفکر در آفریده ی خداوند و تعقل در آیات حکیمانه ی پروردگار جهان است.  

  منبع: بحار17،ص216

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) به فرزندش حضرت مجتبی(علیه السّلام) فرموده اند: هیچ عبادتی همانند تفکر و مطالعه در مصنوعات الهی نیست.

  منبع: سفینه،(( فکر))،ص382

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند: بالاتر از هر عبادتی به کار انداختن نیروی تفکر و تعقل است.

  منبع: فهرست غرر،ص314

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند: فضیلت درک و فهم مطالب علمی به مراتب نافع تراز فضیلت تکرار و خواندن و فراگرفتن آن است.

  منبع: غررالحکم، ص517

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند: مردم اجتماع، دو گروهند، گروه اول کسانی هستند که در تحصیل دانش مدارجی را پیموده و عالمند. گروه دوم آنانند که به تحصیل علم اشتغال دارند. جز این دو گروه سایر افراد جامعه وحشیان حیوان صفتند.

  منبع: فهرست غرر،ص267

   

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرمودند: مطالب حکیمانه را فرا گیرید ولو گوینده ی آن مشرک باشد.

  منبع: اثبات الهداة،ج1،ص46-47

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرمودند: در سخن نظر به گوینده مکنید بلکه نظر به گفتار نمایید یعنی گفتار صحیح را از هر که گفته است بگیرید.

  منبع: اثبات الهداة،ج1،ص46-47

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرمودند: گفتار حکیمانه را از هر کس یاد بگیرید ولو گوینده ی آن از نظر مذهبی گمراه باشد.

  منبع: اثبات الهداة،ج1،ص46-47

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرمودند: علم و حکت گم شده ی مردان با ایمان است که از پی آن می گردند. آن را طلب کنید ول نزد مشرک باشد.

  منبع: اثبات الهداة،ج1،ص46-47

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) فرمودند: به وسیله ی علم است که خداوند اطاعت و عبادت می شود. با علم٬ معرفت خداوند و توحید او حاصل می شود٬ به وسیله ی علم صله ی رحم انجام٬ و حلال از حرام شناخته می شود و علم پیشوای عقل٬  تابع آن است و سعادتمندان بدان الهام می یابند و تیره بختان٬ محروم می شوند.

  منبع : البحار ١/١۶۶

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) می فرمایند: کسی که  با کتابها خود را آرامش دهد٬ هیچ آرامشی را از دست ندهد.

  منبع: شرح غرر الحکم۵⁄٢٣٣

  • حضرت امام علی (علیه السّلام) می فرمایند: سر آمد فضیلتها علم است. نقطه پایان فضیلتها علم است.

  منبع: شرح غرر الحکم۴⁄۴٩و٣۵٧